Gagavuzlar Türk dünyasının Hrıstiyan Ortodoks çocuklarıdır. Gagavuzların menşei ile ilgili pek çok nazariye vardır.
Gagavuzların Karadeniz’in kuzeyinden Balkanlar’a gelen Türk boylarından
Hıristiyanlaşanlar, Anadolu’dan Keykavus ve Sarı Saltuk ile beraber gelen
Türklerin Hrıstiyanlaşmaları ve Osmanlılar döneminde Anadolu’dan Balkanlar’a geçen Hrıstiyan Türk
topluluklarının bir karışımı olduğu ileri sürülmektedir. Bir başka söyleyişle,
Gagavuzlar, “Peçenek,
Uz ve Kumanlarla Anadolu Selçuklu Türklerinden meydana gelmiş, onların sentezi
olan bir Türk toplumudur”. Ortodoks
Hrıstiyanlığı benimsemiş olmalarıyla birlikte dilleri Anadolu Türkçesine en
yakın dildir.
Gagavuzların Karadeniz’in kuzeyinden Balkanlar’a gelen Türk boylarından
Hıristiyanlaşanlar, Anadolu’dan Keykavus ve Sarı Saltuk ile beraber gelen
Türklerin Hrıstiyanlaşmaları ve Osmanlılar döneminde Anadolu’dan Balkanlar’a geçen Hrıstiyan Türk
topluluklarının bir karışımı olduğu ileri sürülmektedir. Bir başka söyleyişle,
Gagavuzlar, “Peçenek,
Uz ve Kumanlarla Anadolu Selçuklu Türklerinden meydana gelmiş, onların sentezi
olan bir Türk toplumudur”. Ortodoks
Hrıstiyanlığı benimsemiş olmalarıyla birlikte dilleri Anadolu Türkçesine en
yakın dildir.
1989 yılında yapılan nüfus sayımına göre, eski
Sovyetler Birliği’nde Gagavuzların sayısı 197.164’tür. Bunların %78’i Moldova’da,
%16’sı Ukrayna’da ve kalan %5’i ise Rusya başta olmak üzere Kazakistan, Beyaz
Rusya, Özbekistan, Gürcistan, Azerbaycan, Türkmenistan, Litvanya ve Estonya’ya dağılmış
durumdadır. Bulgaristan başta olmak üzere, Romanya, Yunanistan ve Makedonya’da
da Gagavuzlar yaşamaktadırlar. Moldova’daki Gagavuzlar, 5 Mart 1995’te yapılan
bir referandum sonucunda özerkliklerini elde etmişlerdir. Başkenti Komrat olan
bu bölgeye Gagavuzya denilmektedir. Çadır ve Valkaneş Gagavuz Yeri’nin diğer
şehirleridir.
Sovyetler Birliği’nde Gagavuzların sayısı 197.164’tür. Bunların %78’i Moldova’da,
%16’sı Ukrayna’da ve kalan %5’i ise Rusya başta olmak üzere Kazakistan, Beyaz
Rusya, Özbekistan, Gürcistan, Azerbaycan, Türkmenistan, Litvanya ve Estonya’ya dağılmış
durumdadır. Bulgaristan başta olmak üzere, Romanya, Yunanistan ve Makedonya’da
da Gagavuzlar yaşamaktadırlar. Moldova’daki Gagavuzlar, 5 Mart 1995’te yapılan
bir referandum sonucunda özerkliklerini elde etmişlerdir. Başkenti Komrat olan
bu bölgeye Gagavuzya denilmektedir. Çadır ve Valkaneş Gagavuz Yeri’nin diğer
şehirleridir.
2000-2004 yılları arasında üniversiteyi Gagavuz
Türklerinin başkenti Komrat’ta okudum ve Gagavuz kardeşlerimizin dilini ve
kültürünü yakından tanıma fırsatı buldum. Rusların hakimiyeti altında
kalmalarına ve baskılara rağmen dillerini ve kültürlerini yaşatmayı
başarmışlardır. Özelikle köylerde Gagavuz şivesi konuşmakta ve Türkler ait
Nevruz ve Hıdırellez’i bayram havasında kutlamaktadırlar.
Türklerinin başkenti Komrat’ta okudum ve Gagavuz kardeşlerimizin dilini ve
kültürünü yakından tanıma fırsatı buldum. Rusların hakimiyeti altında
kalmalarına ve baskılara rağmen dillerini ve kültürlerini yaşatmayı
başarmışlardır. Özelikle köylerde Gagavuz şivesi konuşmakta ve Türkler ait
Nevruz ve Hıdırellez’i bayram havasında kutlamaktadırlar.
Gagavuz aydınları son yıllarda Türkiye’deki aydınlarla
ve edebiyatçılarla ilişkilerini kuvvetlendirmektedirler. Ana
Sözü gazetesinde Türkiye Türkçesi öğretilmekte
ve büyük ilgi görmektedir. Gagavuz aydınları Türkiye’den sonra Türk dünyasından
en fazla Azerbaycan edebiyatçılarını ve sanatçılarını tanımaktadırlar. 20. yüzyıl
Gagavuz edebiyatının en belirgin özelliği mahalliliktir. Gagavuzlarda şiir en
önde gelen edebiyat türüdür.
ve edebiyatçılarla ilişkilerini kuvvetlendirmektedirler. Ana
Sözü gazetesinde Türkiye Türkçesi öğretilmekte
ve büyük ilgi görmektedir. Gagavuz aydınları Türkiye’den sonra Türk dünyasından
en fazla Azerbaycan edebiyatçılarını ve sanatçılarını tanımaktadırlar. 20. yüzyıl
Gagavuz edebiyatının en belirgin özelliği mahalliliktir. Gagavuzlarda şiir en
önde gelen edebiyat türüdür.
Nesir tarzında masal, fıkra, hikaye ve anektodlara
rastlanır. Roman ve tiyatro pek yoktur. Gagavuz Türkçesini kullanarak 20.
yüzyılda eser veren belli başlı Gagavuz edebiyatçıları
şunlardır: Mihail Çakır, Nikolay Petroviç Arabacı, Nikolay Georgieviç
Tanasoğlu, Dimitri Karaçoban, Diyonis Tanasoğlu, Nikolay Babaoğlu, Mina Kösa,
Gavril Gaydarci, Stepan Kuroğlu, Vasi Filioğlu, Stepan Bulgar, Todur (Fedor)
Marinoglu, Petr Gagauz-Çebotar, Todor (Fedor) Zanet, Petr Yalanji ve Tudorka
Arnaut vb sanatçılardır.
rastlanır. Roman ve tiyatro pek yoktur. Gagavuz Türkçesini kullanarak 20.
yüzyılda eser veren belli başlı Gagavuz edebiyatçıları
şunlardır: Mihail Çakır, Nikolay Petroviç Arabacı, Nikolay Georgieviç
Tanasoğlu, Dimitri Karaçoban, Diyonis Tanasoğlu, Nikolay Babaoğlu, Mina Kösa,
Gavril Gaydarci, Stepan Kuroğlu, Vasi Filioğlu, Stepan Bulgar, Todur (Fedor)
Marinoglu, Petr Gagauz-Çebotar, Todor (Fedor) Zanet, Petr Yalanji ve Tudorka
Arnaut vb sanatçılardır.
Gagavuzların en ünlü türküsü: Oğlan
Oğlan oğlan kalk gidelim
Granitza’nın boyunda koyun güdelim
Ne güzel oğlan, yalabık çoban
Oğlan’ın evi sarı samandan
Ona yaklaşamıcan tozdan dumandan
Ne güzel oğlan, yalabık çoban
Oğlanın sopası ceviz kökünden
Yanına sakın gitme köpek sesinden
Ne güzel oğlan, yalabık çoban
Oğlan oğlan, boynuma dolan
Şu elinlen saçından bana yap yorgan
Ne güzel oğlan, yalabık çoban
Oğlan oğlan, ne güzelsin sen
Yandı üreğim eridi, bekledim seni
Ne güzel oğlan, yalabık çoban
ŞİİRLERİMDÄ
Şiirlerimdä gün sevda
Hep işledi canımda,
Zerä ömür sevdasız,
Nicä insan saalıksız
Şiirlerimde bulacan
Dolu şarapla filcan
Saalın olsun dünnedä
Hem can lafın dilindä
Şiirlerimdä ekili
Derin saygı ihtärä
Hem ii duygu –bu belli-
Halkların kardaşlıına.
Şiirlerimdä çalıştım
Dooruluk için çok kondum,
Kötüledim yalanı,
Kucakladım insannıı.
BÖCEK
Böcek, böcek gel
bana
bana
Bir laf söyleycäm sana
Yapacam bän bir evcäz
Sän taşı bana kumcaz
Sän taşı bana sucaz
Sän taşı bana otçaz
Evcezi ben yapacam
Sän da orda yaşaycan”
Dionis Tanasoglu (1)