NOT; ROMANIN TAMAMI – (ROMAN…1. BÖLÜM – 1) ‘ DE
Kesintinin sonucunda ülke çapında çok sayıda sorunlar oluşmuştu. Birçok insan yaşam alanlarında mahsur kalırken bazıları asansörlerde bazıları trafik ışıklarının çalışmaması nedeniyle yaşanan kazalarda zor anlar yaşamıştı. Elektrik kesintisinin nedenini öğrenmek isteyen vatandaşlar, Boğaziçi Elektrik Dağıtım ve İstanbul Anadolu Yakası Elektrik Dağıtım’ın internet sitelerine girmeye çalışmış ve sistemdeki yoğunluk nedeniyle bu kurumların İnternet siteleri ile Anadolu’da enerji sağlayan tüm kurumların iletişim sistemleri çökmüştü. Ayrıca büyük şehirlerde elektrik kesintisi nedeniyle Metro, Metrobüs, ve tramvay vb. seferleri yapılamamış bunun sonucunda milyonlarca insan işine gücüne gidememiş gidebilenler de geri dönememişlerdi. Hiç kimse modern çağın ve modernliğin oluşmasını sağlayan elektriğin neden kesildiğini ya da bu kesintiyle kimlerin neyi görmek istemiş olabileceğini anlamak oldukça zor bir şey halini almıştı. Kesinti neden olmuştu bilinmiyordu ama bilinen şey elektrik kesintisi tüm ülkede hayatı felç etmişti.
Bu olayların neden olduğunu anlamaya çalışan Erdem haberlere bakarak pek bir şey anlaşılamayacağını, işin başındaki yöneticilerin bile bu olayın sebebini tam olarak kavrayamadığını kesintinin iç yüzünü bir avuç insan dışında kimsenin bilemeyeceğini anladı. Bulunduğu konum itibarıyla ve daha da önemlisi yaşadığı olayın üzerine bu tür şeylerin yaşanabileceğini sabahı bekleyen hastanın tedirginliğinde bekliyordu. Yaptığı tüm akıl yürütmeler ona yapay zekanın nelere kadir olabileceğini göstermesi açısından çok önemliydi. Erdemin yaşadığı şehirde son on yılda tüm merkezler bu yapay zekâ tarafından kontrol edilir hale gelmişti. Normalde insanların hatalarını ve insana dayalı aksamaları önleyen bu sistemin yazılımı iyi denetlenemez ise elde edilmesi düşünülen rahat sonuçtan çok daha fazlasıyla ıstıraba dönüşebilirdi. İyi de bunlar neden aklına gelmişti ve ayrıca bunlar niye burada olduğunu ya da neden kaçırılmak istendiğini açıklamaya yeterli miydi? Hayır.
Mail’de yazılı olan şey gerçekten de doğruydu, ‘günümüz dünyasında dört şeyi kontrol eden, tüm insanları kontrol ederdi ve gerçekten bunların birincisi elektriktir, ikincisi su, üçüncüsü gıda akışı ve güvenliği ile dördüncüsü de İnternet’ idi. Özellikle günümüzde toplumları yönetmek ya da kontrol etmek isteyenlerin yapacağı şeylerin başında bu dört şeyi kontrol etmek geliyordu. İşte bu yüzden olsa gerek ki dün durup dururken İstanbul’un suyunun kesilmesi hiç de hayra alamet olmasa gerek bir şey diye düşündürmüştü Erdem. Su idaresi personelinin yorucu ve yoğun tüm çalışmalarına ve çabalarına rağmen İstanbul’daki su kesintisinin nedeni bir türlü anlaşılamamış olmasında da bu durum oldukça dikkat çekiciydi. İki gündür susuz kalan şehirde halk homurdanmaya başlamış ve su kesintisinin ne kadar süreceğinin ve sebebinin merakı medyanın gündemini oluşturmuştu. Bu süreçte Erdem’in çalıştığı kurumun ve belediyenin telefon, internet ve enformasyon noktalarının tamamı bilgi almak isteyen insanlarca sürekli aranmış ama hiç kimse tatmin edici bir cevaba ulaşamamıştı. Tüm gözler Elektronik gözlem grubuna çevrilmişti ve bu grup Erdemin başında olduğu ekipti ve gerek bakanlık gerekse belediye başkanı ‘kesintiye neyin yol açtığını soruyor’ ama herkes gibi onlar da hiçbir açıklama duyamıyordu. İstanbul 20 milyon nüfusu, 5 bin 900 km2 hizmet alanı, 9 milyonu aşan abone sayısı, 25 bin km aşan şebeke uzunluğu, günlük 3 milyar metre küplük su tüketimi, 150 su deposu ile bir çok Avrupa ülkesinden fazla su isale hattı ve şebekeye sahip bir şehirdi. Yani arızanın nereden kaynaklandığını tespit o kadar da kolay olmuyordu. Elektronik arıza uyarı sistemi nasıl olduysa çalışmıyor ve arızanın nerede olduğuyla ilgili bilgi vermiyor halktan da bu kadar büyük arızaya sebep su patlaması ihbarı gelmiyordu. Bu pekte alışık olunan bir durum değildi. Arıza kontrol ekibi de kesintinin ikinci günü olmasına ve tüm kontrolleri yapmasına rağmen herhangi bir noktada arızaya dair bir işaret ve hatta sistemde herhangi bir arıza emaresi de bulamamıştı. Sanki bir el su dağıtım ve isale hatlarını kapatmış ve su akışını engelleyip halkın su ihtiyacının karşılanmasını engellemişti ama olayın sebebinin ne olduğuna dair herhangi bir bilgi alınmasına da izin vermemekteydi. Şehrin tamamında kesintiye yol açacak ne isale hatlarında ne de depolama alanlarında herhangi bir sorun görünmüyor ama her nasılsa şehre yine de su verilemiyordu.
Tamir ekipleri önce barajların ve suların depolandığı havuzların bulunduğu bölgeleri ve merkezleri kontrol ettiler. Bu bölgelerde herhangi bir sorun ya da sorun emaresi görülmüyordu. Başka bir grup da mekanikteki aksamaları arıyor varsa arızanın nedenini anlamaya çalışıyordu. Erdemin başında bulunduğu grup ise internet üzerinden ve ellerindeki araçlarla elektriğe ya da elektronik yapıya dayalı arıza olup olmadığını anlamaya çalışıyordu. Öğleden sonra tüm ekiplerin yöneticileri toplantı merkezinde kendi buldukları arıza sebeplerini değerlendirmeye çalıştılar ama görünürde herhangi bir sebep masaya koyamadılar. Sistemde ne mekanik ne elektronikte ne de su azalmasına bağlı bir sorun görünmüyordu. Tüm ekip İstanbul AFAD merkezinde toplantıdayken sistem ilk kez bulundukları yerden 30 km uzaklıktaki bir noktada komutlara uymayan bir uyarı vermeye başladı. Hemen arazideki ekipler oraya yönlendirildi, arıza giderilmeye çalışılacaktı, ekip hemen o noktaya intikal etmek istedi ancak İstanbul trafiği epey uzun bir süre onları engelledi ancak zaman kaybetseler de hedeflerine ulaşmayı başardılar. Bir müddet incelemenin ardından ne mekanik ne de elektronik olarak bir arızaya rastlayamadılar. Sistemin genel taramasını yaparlarken arıza gösterilen aslında iki gün önce ilk arıza işaretinin verildiği yerdi yani ilk başladıkları yere geri dönmüşlerdi. Bu işte bir iş var dedi Erdem bu işi çözmeleri gerekiyordu aksi halde çok yönlü ciddi bir sorunları olurdu. Merkeze ulaşmalarına az bir yol kalmıştı ki sistemin arızayı başka bir yerden gösterdiğine dair bilgi geldi. Makinelerin ve sistemin merkezi bir yerden yönetildiğini bilmese birinin kendileriyle dalga geçtiğini düşünebilirdi. Neyse ekiple birlikte arıza gösteren merkeze doğru yola çıkıldı, ulaştıklarında yine tüm incelemelerine rağmen yeni bir şey bulamadılar. O sırada Erdemin telefonu çaldı arayan merkezdeki arkadaşı sistemin çıldırdığını ve tüm noktalardan aynı anda arıza ışıkları ve uyarıları vermeye başladığını söyledi. Kontrol merkezi kafayı yemiş gibiydi tüm pano kızarmış durumdaydı. Erdem ne oluyor diye ekibi toplayıp istişare yapmaya karar verdi. Herkese watsap üzerinden mesaj attı ve saat 15.30 da herkesin toplantı odasında olmasını istedi. Saat geldiğinde tüm çalışanlar tam kadro olarak oradaydılar.
Ekip bunlar ile uğraşırken Erdemin mail adresine Tayvan’dan bir elektronik posta geldi mail’i açtıklarında; ‘hiç kimse bize denk değil biz de hiç kimseye denk değiliz, unutma dört şeyi kaybeden her şeyi kaybeder bunları koruyan her şeyi korur ve hükmeder, bunlar; Elektrik, İnternet, Su ve Gıdadır, biz sizden bunları mutlaka alacağız ve sonunda size hükmedeceğiz’ yazılıydı. Bu ne anlama geliyordu tüm ekip kafa yoruyor ama bir türlü işin içinden çıkamıyordu. Erdem sürekli tekrar ediyordu; ‘hiç kimse bize denk değil biz de hiç kimseye denk değiliz, unutma dört şeyi kaybeden her şeyi kaybeder bunları koruyan her şeyi korur ve hükmeder, bunlar; Elektrik, İnternet, Su ve Gıdadır, biz sizden bunları mutlaka alacağız ve sonunda size hükmedeceğiz’ ifadesi bu elektrik kesintisinin maksadı dünya çapındaki enerjiyi kontrol etmek miydi yoksa. Ayrıca bir de şu gıda sektörü vardı ve o da bu sektörü yönetenler yalan yanlış haberlerle üretilen ve aldatıcı reklamlarla insanlar için elzem gıda maddesi olarak sunulan işlenmiş ve binlerce katkı maddesi kullanılmış gıdalar insanların sağlığına değil yüz milyarlaca dolarlık piyasası olan gıda sektörünün işine yarıyordu. Olan bu durumda gıdalarla insanlar sağlığını kaybederken gıda sektöründekilerin kasaları doluyordu. Yüksek oranda zararlı yağlar, şeker, tuz vb. katkı maddeleri ihtiva eden işlenmiş yiyecekler ve içecekler sahte gıdalara dönüşmüş ve insanlar doğru dürüst beslemez olmuştu. Gıdaların raf ömrünü uzatmak için katılan kimyasallar ve düşük besin değerleri, tüketenlerdeki toksinleri arttırırken hastalıkları da tetiklemekteydi. Oysa topraktan sofraya kadar gelen gıdaların artık yeteri kadar besin ve mineral değerleri bulunmadığını, aksine daha çok zararlı maddeler bulundurduğunu bile bile alternatif yollar gittikçe azaltıldığı için insanlar istemeyerek de olsa onları tüketmek zorunda kalıyordu . Peki, ‘gıda ile ilgili bu durumu topluma nasıl kabullendiriyorlar’ diye düşündü. Tabi ki reklam ve sosyal medya kanallarıyla halka inandırıyorlar diye cevapladı kendi kendine. Ha! bu arada son 10 yıldır toplumun başında sosyal medya denilen bir bela da yer alıyordu. ‘Sosyal ağlarla yönetilen dünyaya hazır mıyız’ diye sordu kendine. Bu ağlar o kadar etkiliydi ki konuşulanlardan daha fazla konuşulmayan bir gerçeklik içerisinde sosyal ağları yöneten algoritmalar siyaseti ve belki de gelecekte tüm halkın bilinç düzeyini ortadan kaldıracak hale gelmeye çalışıyordu. Günümüzde, İnternet arama motorlarındaki, aradıklarımızdan öğrenilen şeyler belli bir süre sonra bize sistemin önerisi olarak gelmekte ve neyi sevdiğimizi öğrenen sistem bizimle aynı görüşteki siyasi ve sosyal şeyleri topluma göstermeye çalışmakta ve Algoritmalar, ağların oluşturduğu etkilerin hiçbir ücret ödenmeden yayılmasını sağlıyor ve muhatabın kontrolü yoksa ve sunulan şey muhatabı tarafından doğrulanmış olsada olmasada, karar vericilerin fikirlerini etkileyerek onlara mal satmakta ya da politik anlamda kamuoyunu şekillendirmekteydiler.
Anlaşılan tüm sistemi yöneten bu teknolojiyi ve algoritmayı anlamak, onun amacını bilerek tedbirler almak çok önemliydi. Çok karmaşıkmış gibi görünen bu sistemi aslında çok sayıda algoritmanın çalışma şeklini belirlemekte ve içine girilmedikçe karmaşık yapılı olurken sistemin kontrol paneline sahip iseniz aslında sistem oldukça basit bir hal almaktaydı. Yani sistemin iyi ya da kötü niyetli olması onu kurgulayanın iyi ya da kötü niyetli olmasına bağlıydı. Şu an dünyanın en yaygın sosyal ağı olan Facebook’a Türkiye’den 51 milyon kullanıcısı yani her üç kişiden ikisinin üye olması gibi bir durum var ve kullanıcıların %64’ü erkek, %36’sı kadın. Aylık aktif kullanıcı sayısı dünya genelinde 2,23 milyar ve bu sayının %56’sı erkek, %44’ü ise kadındır. Bir çok kaynağa göre Facebook’un Popüler Haberler için geliştirdiği algoritmaların haberleri sakladığına dair iddialar ortaya atılmış ve taraflı tarafsız birçok kişi tarafından bu tartışılmış ancak hiçbir sonuca varılamamıştı.
Peki bu sosyal medya melaneti toplumun görülmez ağlarla birbirine bağlanmasını sağlayan duyuşsal ve duygusal yapıyı nasıl ve ne kadar etkiliyordu. Erdeme göre sosyal medyanın sorunu bireylerin sonsuz beğenilme duygusunun narsist bir asimetriye sahip olmasından kaynaklanıyordu sanki. Bilen ile bilmeyenin, iyi ile kötünün, doğru ile yanlışın, enformasyon ile dezenformasyonun, tez ile antitezin hiç sentez yapılmadan sunuluyor olması ve bunlar arasındaki farkın belirsizleştiği sosyal medya ortamlarında, popüler kültürün ve trendlerin etkisiyle paylaşım rüzgârına kapılan herkes; kaynağı bilinmeyen bilgilere, videolara, ses kayıtlarına ve haberlere, muhakeme etmeden ve hatta edecek bilgiye sahip bile olamadan, ama tüm konularla ilgili bir fikre sahip olarak, yalana inanıyor ya da doğruya galiz düşman oluyor ve kendi fikrine göre doğru ve faydalı olan şey genel toplum menfaatine aykırı bile olsa onları düşünmeden paylaşıyorlardı. Böylecede var olan bilgi kirliliğinin yayılmasına hizmet etmiş oluyorlardı. Bu sebeple, ‘yalan haber, kendisiyle mücadele edebilme imkanının pekte olmadığı bir hal alıyor ancak kendisiyle mücadele edilmesi gereken ciddi bir sorun haline geliyordu’.
Özellikle son dönemde nefret söyleminin ve salt kendisini olumlamaya dayalı gerçek üstü düşüncesinin yükselişini bu yeni kavramsal çerçevelerle ilişkili düşünüldüğünde, sosyal medyanın yalan haberler karşısındaki performansına odaklanmanın önemi daha belirgin hale gelmekteydi. Günümüzde rakipsiz bir küresel güce dönüşmüş olan Facebook, Twitter, İnstagram’ın konumu bu bakımdan bilhassa kritikti. Bu konuda kafa yoran birçok düşünürün belirttiği gibi daha önceki medya teknolojilerinden çok farklı bir yapıya sahip olan bu sosyal medya platformlarında içerik, ciddi bir üçüncü seviye filtreleme ya da doğrulama yapılmadan, editoryal süreçten geçmeden kullanıcılar arasında yayılabilmekteydi. Dünya da buna örnek olan bir çok haberlerden birisi Donald Trump’ın başkan seçilmesinden aylar önce Facebook, seçmen kanaatini maniple etmeye dönük yalan ya da hileli haberlerin kendi platformlarında serbestçe yayılması konusunda herhangi bir girişimde bulunmadığı için ciddi ciddi eleştirilmesi olmuştu. Erdem buna benzer olaylar ile ilgili Türkiye’de de hafızasını kontrol ettiğinde bir çırpıda, karşılaştığı onlarca, yalan olduğu daha sonra kesinleşen, haberi hatırladı. Bunlardan biri 2018 yılında, TRT’de yayınlanan “Bir Fikrin Mi Var” isimli yarışma programında yarışan “Organik Hoşaf” isimli projenin sosyal medyada tartışmalara yol açtığıydı. Yarışmada “Organik Hoşaf” projesinin “Alzheimer Çipi” projesini geride bırakarak birinci olduğu iddia edilmişti, ancak, “Bir Fikrin Mi Var” isimli yarışma programında, “Organik Hoşaf” projesinin kazandığı iddiası doğru değildi. Yarışmayı “Hız Ayarlı Yol Kasisi” projesini hazırlayan Adnan ve Uğur Kal kardeşler kazanmıştı. Yine bir sosyal medya yalanı da ABD’den, Sosyal medyada dolaşıma giren bir fotoğrafta, ABD’de uzun yıllardır yayınlanan The Simpsons adlı çizgi filmin 14 yıl önce, ABD Başkanı Donald Trump’ın Suudi Arabistan’a gerçekleştirdiği ziyaret sırasında, küreye dokunduğu sahneyi tahmin ettiği iddiasıydı. Fakat bu sahne yapılan ziyaretin ardından The Simpsons çizgi filminde yerini almıştı ve olayın gerçekleşmesinden sonra yayımlanması onu yalan haber yapıyordu. Yani göz göre göre toplumlar bu yalan haberle kandırılmıştı.
Erdemin hatırladığı bir başka olay ise 2017 yılında Reuters Enstitüsü’nün yayınladığı Dijital Haber Raporu (Digital News Report 2017) için Türkiye’de yaptığı anket’te katılımcılara geçtiğimiz hafta haber kaynağı olarak ne kullandıkları sorusuna verdikleri cevaplardır. Bu soruya verilen cevaplar halkın güvendiği kaynakların sıralamasında online kaynaklar yüzde 89, ulusal ya da bölgesel televizyonların yüzde 77, sosyal medya platformları yüzde 67 olarak sıralanmıştır. “Bunlar içerisinde ana haber kaynağınız nedir?” sorusuna ise katılımcıların yüzde 47’si televizyon cevabını vermiştir. Rapordan anlaşıldığına göre son yıllarda ana haber kaynağının değişmekte olduğunu, geleneksel medyaya güvenin düşüş eğiliminde olduğunu, sosyal medya ve online haber kanallarının belirgin bir yükseliş sağladığı görülmektedir. Raporda gençler için ana haber kaynağının sosyal medyayı da içeren online siteler olduğu belirtilmekte, Facebook ve Twitter üzerinden haber tüketiminin bir önceki yıla oranla 2017 yılında düşüş gösterdiği, haber paylaşmanın bir yolu olarak WhatsApp uygulamasının yüzde 17’den yüzde 25’e sekiz puanlık bir artış sağladığı vurgulanmaktadır. Erdem bu haberleri düşündüğünde kendisine gelen mailin ne anlama geldiğini çözmeye çalışıyordu. Önce enerji ağlarına, ardından su sistemine yapılan, ardından da gıda sektörüne yapılanlar ve en sonunda da internet hakimiyeti ve merkezi yönetime olan güvensizliğin artmasını sağlanmaya çalışmanın arkasında yatan sebebin ne olduğunu anlamaya çalışıyordu.
SİZCE NASIL DEVAM ETMELİ…
